سوژه، میل و ایدئولوژی(مطالعه موردی:پنج فیلم سینمای ایران در دهه های چهل و پنجاه)

سوژه های انسانی، فانتزی هایی را برای خود می سازند تا موقعیت خیالین خود را در ساختار اجتماعی توضیح دهند. این فانتزی ها در روایت فیلم های سینمایی بازآفرینی می شوند. علاوه بر این آپاراتوس سینما از طریق ایدئولوژی، مخاطب را به روایت فیلم می‏دوزد. هدف رساله‏ی حاضر آن است که به لحاظ تجربی فانتزی و ایدئولوژی موجود در روایت پنج فیلم سینمای ایران در دهه‏های چهل و پنجاه را تفسیر کند و به لحاظ نظری مفهومی از سوژه بودگی را در مطالعات جامعه شناختی معرفی کند که از طریق آن بتوان امرخیالی و یکی از مظاهر آن یعنی فانتزی را در کنشگری سوژه‏های جامعه شناختی دخیل کرد. بدین منظور چارچوب مفهومی ای ملهم از نظریه های «ژاک لکان» درباره‏ی فانتزی و «ارنست لاکلائو» درباره‏ی ایدئولوژی و چارچوب روشی متأثر از نظریه‏ی تحلیل روایی «دیوید بوردول»، تحلیل روایی ایدئولوژی «مایک کورمک» و مفهوم نگاه خیره از «اسلاوی ژیژک» منظومه ی نظری و روشی این رساله را تشکیل می‏دهند و پنج فیلم گنج قارون، آقای هالو، آدمک ، صبح روزچهارم و چلچراغ به شیوه‏ی نمونه گیری هدفمند انتخاب شده و مورد تحلیل قرار گرفته‏اند. در بخش نظری نتایج نشان می‏دهند که سوژه‏های انسانی به طور ناخودآگاه فانتزی‏هایی را در مقابل دیگری بزرگ، یعنی شبکه‏ی بین‏الاذهانی مناسبات نمادین، برای خود برمی‏سازند. این فانتزی‏ها همانند قابی عمل می‏کنند که از طریق آنها، سوژه‏ها، جهان اجتماع را برای خود واجد معنا کرده و ضمن پوشش شکاف‏های موجود در دیگری بزرگ، واقعیت نمادین‏اش را حمایت می‏کنند. در بخش تجربی تحلیل‏ها نشان می دهد که فیلم‏های حجم نمونه در مقابل ایدئولوژی‏های طبقاتی، شهرنشینی، نظم و ناسیونالیستیِ موجود در جامعه ی ایران در دهه‏های چهل و پنجاه جهت گیری دارند. فانتزی‏های فیلم‏ها که ناشی از ارتباط سوژه‏ یا شخصیت اول فیلم با دیگری بزرگ روستا، دیگری بزرگ طبقاتی، دیگری بزرگ خویشاوندی، دیگری بزرگ قانون و دیگری بزرگ تقدیر/مادر صورتبندی شده‏اند، «همنوا» یا «نا همنوا» با ایدئولوژیِ فیلم برساخته شده‏اند. نتیجه گیری کلی این رساله آن است که در هر جامعه‏ای ایدئولوژی‏ها خود را بر فانتزی سوژه‏های انسانی تحمیل می‏کنند. این مهم از طریق جانشین شدن دال مرکزی ایدئولوژی به جای دیگری بزرگِ فانتزی سوژه‏ها صورت می‏گیرد و بدین سان فانتزی سوژه‏ها ایدئولوژیک می‏شود از این طریق ایدئولوژی‏ها، سوژه‏ها را به طور ناخودآگاه مطابق کاربست خود کنترل می‏کنند.